Jubileumwandeling De Doort

25 februari 2022

Droogte in de Doort

Wandeling De Doort
Datum: 08 oktober 2021
Onderwerp: Waterhuishouding de Doort
Deelnemers:
– Wilma Dingelstad (Natuur Historische Vereniging Pepijnsland)
– Martijn de Boer (Hydro-ecoloog en bestuurslid Visclub Sint Jan Echt)
– Thijs Wetemans (Raadslid Groen Links Echt – Susteren)
– Anton Beijk (oud-boswachter en jachtopziener)
– Grietje Lenstra en Ton Hermanussen (Natuur en Milieufederatie Limburg)

Geschiedenis van de Middelsgraaf

De Middelsgraaf is een in de Middeleeuwen gegraven afwateringskanaal in een oude Maasmeander die begint aan de voet van het hoogterras bij Schalbruch (Duitsland). De Middelsgraaf loopt langs de voormalige gemeentegrens van Echt-Susteren waarna ze de grens verlaat en richting Kanjelbeek/Oude Maas stroomt en was lange tijd de grens tussen de hertogdommen Gelre en Gulik. De beek werd gegraven in het kader van de ontginningen van veengebieden aan de voet van het hoogterras en loopt langs het natuurgebied De Doort. In die tijd werd de Middelsgraaf al voorzien van een leemlaag om de bodem waterdicht te maken. Van oorsprong was het een meanderende gegraven beek die bij Aasterberg in de Maas uitmondde. Nu komt de Middelsgraaf samen met de Nieuwe Graaf en ze monden dan samen uit in de Geleenbeek. In de jaren ’50 van de 20e eeuw werd de Middelsgraaf rechtgetrokken en voorzien van diverse stuwen, die het grondwater goed op peil hielden.

Verdroging van de Middelsgraaf, De Doort en de naastgelegen wateren

In 2016 heeft het Waterschap de Middelsgraaf slingerend laten verlopen en zijn de stuwen verwijderd. Deze stuwen zorgden ook voor voldoende water in de kikkerpoelen voor de instandhouding van het boomkikkerhabitat. Voordat de stuwen verwijderd werden is er onderzoek gedaan, maar een groot gedeelte van De Doort is hierbij niet onderzocht. Bij de verlegging van de Middelsgraaf kreeg deze waterloop een bodem van grind in plaats van leem, waardoor het water hier meteen de bodem inzakt en er nog nauwelijks water richting De Doort stroomt. Dit leidde in 2017 tot grote droogte in De Doort: er moesten vissen worden weggevangen, omdat de vijvers die langs de Middelsgraaf liggen aan het verdrogen waren. Nu zie je steeds dat de Middelsgraaf in droge zomers droogvalt met ook een lage grondwaterstand in De Doort tot gevolg. Dit komt ook doordat de Middelsgraaf eerst een getrapte bodem had en deze is recht gemaakt, waardoor de bodem nu net een glijplank is. Meer water vasthouden in De Doort en in de Middelsgraaf, is in strijd met wat boeren in de omgeving willen: zij willen in de winter droog land maar zijn daarentegen in de zomers hun land druk aan het besproeien.

Helder water in de Middelsgraaf

De visvijvers in De Doort zijn ontstaan in de oude Maasmeander na het weggraven van de aanwezige klei. Hengelsportvereniging ‘Sint Jan’ heeft hier de visrechten. Probleem is hier dat langzamerhand het grondwaterpeil lager wordt en dat in droge zomers het waterpeil in de plassen tot een te laag niveau zakt met opwarming en zuurstofgebrek tot gevolg. Daarom is er een doorgang middels een buis aangelegd tussen de Middelsgraaf en de visplassen (ook wel tichelgaten genoemd, tichel = baksteen). Deze functioneert echter alleen bij voldoende water in de Middelsgraaf. Om de Middelsgraaf droogtebestendiger te maken, heeft het Waterschap Limburg over de lengte van 1 km een ondoorlatende laag aangebracht (trisoplast, een mengsel van een speciale klei-polymeercomponent met mineraal vulmiddel zoals zand plus water). Om iets van stuwing in de Middelsgraaf te krijgen is er met grote keien een dammetje gebouwd. Het waterschap heeft nog geen beslissing genomen over een nieuwe stuw, wat wel een vurige wens is van de deelnemers, gezien de complexe situatie in de Doort.

De tichelgaten hebben vooral langs de oevers vanwege de te lage waterstand zeer veel stabiliteit verloren. Dat uit zich door afkalvende oevers en het grote aantal bomen en struiken dat in de vijvers gekiept is. Er is de laatste jaren te weinig tegendruk door het water. Vanwege de kleigrond waarop de Doort ontstaan is, wortelen bomen niet diep. De klei houdt namelijk het vocht goed vast, waardoor er zelden droogte in de Doort was. Door het zakken van het peil van de Middelsgraaf en de daarmee gepaard gaande zakking van het grondwater in de Doort, hebben we nu te maken met droogteschade die er eeuwen niet geweest is (natuurlijk spelen daarbij ook de droge zomers van de afgelopen jaren een rol).

Doorvoer van vis

De Middelsgraaf als doorvoer van vis vanuit de Maas naar de paaigronden blijft een groot raadsel. De vissen kunnen niet meer vanuit de Maas in de Middelsgraaf komen. Behalve dat ze onder het kanaal en de autoweg door moeten, is er geen verbinding met de Maas, waarin geen hordes zijn. De enige verbinding is een gemaal in Ophoven waar de vissen met geen mogelijkheid door kunnen; in het gemaal is namelijk geen vistrap aanwezig.

Het Waterschap heeft liever niet dat water vanuit de Middelsgraaf door de visvijvers heen stroomt en vervolgens op de Geleenbeek en uiteindelijk op de Maas afwatert vanwege de verrijking die dit op zou leveren. Wel is het zo dat recent op de Kanjelbeek ongefilterd rioolwater is geloosd en dat het Waterschap hier geen maatregelen tegen heeft getroffen.

De Doort

De Doort is een natuurgebied van meer dan 150 ha, in eigendom van Staatsbosbeheer en ontstaan uit een oude Maasmeander. De Doort is gelegen tussen Echt en Dieteren en vormt evenals zijn hele omgeving een onderdeel van het stelsel van oude Maaslopen en – geulen. Door kleiwinning zijn plassen ontstaan, die belangrijk zijn voor de vele amfibieën die hier voorkomen. In één boomkikkerplas is in 1994 folie op de bodem aangebracht, zodat er altijd voortplantingswater is voor de boomkikkers.

Er komen maar liefst 7 soorten amfibieën voor, namelijk de alpenwatersalamander, de kamsalamander, de kleine watersalamander, de gewone pad, de bastaardkikker, de bruine kikker en de streng beschermde boomkikker.