Natuur én water als bondgenoot

Op 14 juli 2022, precies een jaar na de wateroverlast vond de lancering van Natuurkracht plaats in de Kasteeltuin Oud-Valkenburg. Hoe anders het weer dit jaar was, rustig, een zonnetje dat tussen de sluierwolken door naar buiten kwam. Burgemeester Daan Prevoo, burgemeester van het vorig jaar zwaar getroffen Valkenburg aan de Geul, sprak als eerste ambassadeur van Natuurkracht zijn wens uit de samenwerking tussen alle partijen die oplossingen voor hoogwater om een ramp als vorig jaar in de toekomst te voorkomen te versterken. “We moeten krachten bundelen en samenwerken omdat elke organisatie deel uitmaakt van de oplossing.”

Daan Prevoo bood een mooi en verfrissend perspectief, namelijk dat het water niet de vijand is maar juist een vriend. Wij hebben water én natuur nodig. Ze hebben ons veel te bieden, als we daarvoor open staan. In plaats van alleen de schade te herstellen naar de situatie hoe het was vóór de wateroverlast, hebben we nu een unieke kans om onze leefomgeving juist beter te maken. Onze tuinen, akkers, dorpskernen en steden weer onderdeel te maken van het watersysteem; natuurinclusiever. Zodat we met de natuur en het water meewerken in plaats van ertegen.

Boer aan het woord

Als eigenaar van het natuurinclusieve agrarische bedrijf Lubosch Land omarmt ook ambassadeur Geert Jan Nieboer Natuurkracht en hoopt hij een voorbeeld te zijn voor vele andere agrariërs. Samen met zijn dochter verteld hij hoe zijn bedrijf aan den lijve heeft ervaren hoe krachtig het water was. Hun boerderij lag ogenschijnlijk veilig op het plateau in Ransdaal, maar de Ransdalerstraat veranderde al snel in een rivier. Binnen de kortste keren lag de hele mestkelder (een half miljoen kuub!) vol met water. Zij staakten op de maandag voor de ramp graafwerkzaamheden op een helling op het erf, waarmee zij een modderstroom (door erosie) richting hun huis hebben kunnen voorkomen.

Waterbeheer is een belangrijk thema op Lubosch Land. De voormalige mestkelder wordt ingezet in als regenwaterbuffer, er is 5 hectare aan bomen gepland en het grasland laten ze bewust verruigen waardoor regenwater opgevangen wordt daar waar het valt. Ook hebben ze een grote en meerdere kleinere poelen aangelegd. Zo wil Lubosch Land een concrete bijdrage leveren aan het herstel van biodiversiteit. Ook bieden ze plekken voor onderzoek. Studenten van de Universiteit van Amsterdam hebben afgelopen weken veldwerk uitgevoerd rondom thema’s als klimaatverandering, wateroverlast en erosie.

Samen met burgemeester Prevoo, Luboschland en iedereen die natuur als bondgenoot ziet, zetten de natuurorganisaties zich de komende jaren in om zoveel mogelijk mensen in Limburg te inspireren te helpen het landschap klimaatslim en toekomstbestendig te maken.

Iedereen kan meedoen met Natuurkracht

Natuurlijke oplossingen tegen overstromingen zijn er in het groot en in het klein. Denk aan ruimte maken voor bosontwikkeling, vrij meanderende beken en natuurlijke graslanden. De komende jaren wil Natuurkracht dan ook alle Limburgers in het Geul- en Gulpdal uitnodigen mee te doen aan groene, veilige en aantrekkelijke oplossingen voor hoogwaterveiligheid. Via evenementen, diverse acties en een digitaal platform kunnen mensen kennis en ervaringen met elkaar delen en ook zelf aan de slag gaan. Natuurkracht wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij en heeft een fonds ingesteld van 1 miljoen euro voor lokale projecten die bijdragen aan natuurlijke oplossingen voor hoogwaterveiligheid.

Werken met natuur = win-win-win

Kiezen voor natuurlijke oplossingen verkleint niet alleen de kans op klimaatschade, maar het gaat ook verdroging tegen, de natuur wordt soortenrijker, robuuster en veerkrachtiger. Bovendien levert het een mooi landschap op en zijn de kosten van deze maatregelen relatief goedkoop, afgezet tegen de grote materiële schade door de overstromingen in Limburg afgelopen zomer.[i] De natuurlijke oplossingen voor waterberging in het Geul- en Gulpdal kunnen als voorbeeld dienen voor de rest van Nederland in een opwarmend klimaat. Dankzij de natuur in het Geul- en Gulpdal heeft het landschap tijdens de zware en langdurige regen in 2021 gefunctioneerd als een klimaatbuffer en heeft daardoor erger voorkomen. Dit concluderen onderzoekers van Bureau Stroming in een onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten. “Zonder deze bufferende werking van het Geuldal was de waterstand in Valkenburg en Meerssen nog veel hoger geworden”[ii]. Het is ook de ervaring van de samenwerkende natuurorganisaties. Al decennialang werken zij (mee) aan maatregelen om water in het Limburgse heuvelland te vertragen en bergen[iii].

Vraag en antwoord Natuurkracht 

Juli 2022

Waardoor is dit initiatief ontstaan?
Natuur en Milieufederatie Limburg, Stichting het Limburgs Landschap, ARK Natuurontwikkeling, Natuurmonumenten en het Wereld Natuur Fonds zagen een mooie kans om in het Geul- en Gulpdal van betekenis te zijn als het gaat om hoogwaterveiligheid. Samen hebben zij onderzocht of hier vanuit de Nationale Postcodeloterij financieel aan bijgedragen kon worden en dat bleek zo te zijn.

Waarom natuur gebruiken voor hoogwaterveiligheidsoplossingen?
Kiezen voor natuurlijke oplossingen verkleint niet alleen de kans op klimaatschade, maar het gaat ook verdroging tegen, de natuur wordt soortenrijker, robuuster en veerkrachtiger. Bovendien levert het een mooi landschap op en zijn de kosten van deze maatregelen relatief goedkoop, afgezet tegen de grote materiële schade door de overstromingen in Limburg afgelopen zomer.

Wat is er mis met traditionele oplossingen, zoals dijken?
Daar is niets mis mee, anders dan dat die oplossingen meestal niets doen voor natuur, zoals biodiversiteit verhogen, verdroging tegengaan en het robuuster en veerkrachtiger maken van een landschap. Bovendien maken deze ‘grijze’ oplossingen het landschap minder aantrekkelijk.
Waarom wordt vanuit dit project de focus gelegd op het Gulp- en Geuldal? De urgentie om in het Geul- en Gulpdal samen aan de slag te gaan voor hoogwaterveiligheid is logisch gezien de overstromingen in 2021. We willen als voorbeeld dienen voor andere gebieden in Nederland en zelfs daarbuiten.

Welke rol speelt de Nationale Postcodeloterij?
De Nationale Postcodeloterij steunt jaarlijks meerdere goede doelen, dit initiatief is daar een van. Zij financieren, Natuurkracht mobiliseert en voert het programma uit.

Aan wat voor projecten moet ik denken?
Natuurlijke oplossingen tegen overstromingen zijn er in het groot en in het klein. Denk aan ruimte maken voor bosontwikkeling, vrij meanderende beken en natuurlijke graslanden. Maar ook een regenton bij je huis, tegels uit je tuin en inheemse beplanting dragen bij.

Hoe kan ik meedoen en wat speelt er bij mij in de buurt?
Tot en met 2024 vinden er diverse acties, evenementen en ontmoetingen plaats in het Geul- en Gulpdal. Ook werken we aan een platform waar iedereen digitaal kan aansluiten. Dit platform en alle activiteiten zijn bedoeld om antwoorden te vinden, ontdekken én geven op de vraag hoe we natuur inzetten tegen klimaatverandering en wateroverlast in het Zuid-Limburgse landschap. Houd www.natuurkracht.org in de gaten!

Hoe doe ik een aanvraag voor het fonds?
Natuurkracht wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij en heeft een fonds ingesteld van 1 miljoen euro voor lokale projecten die bijdragen aan natuurlijke oplossingen voor hoogwaterveiligheid. Het fonds wordt vanaf 1 oktober 2022 opengesteld en heeft als doel projecten te financieren die in het landschap met natuurlijke oplossingen werken, zodat ze als voorbeeld kunnen dienen en aantonen dat het mogelijk is en werkt. De precieze criteria waar projectaanvragen aan moeten voldoen, worden nu opgesteld. Heeft u vragen, stuur dan gerust een e-mail naar natuurkracht@wwf.nl.

Hoe lang duurt dit gezamenlijke project?
Natuurkracht wordt tot en met 2024 aangejaagd door Natuur en Milieufederatie Limburg, Stichting het Limburgs Landschap, ARK Natuurontwikkeling, Natuurmonumenten en het Wereld Natuur Fonds. Daarna hopen we dat het gedachtegoed van natuur als bondgenoot wordt voortgezet door burgers, ondernemers en overheden zelf.